“Beslenme bildirimi” hazır ambalajlı gıdalarda tüketiciye zorunlu olarak sağlanması gereken bilgilerden biridir. Etiket üzerinde yapılan bu bilgilendirme gıdanın mevzuatla belirlenmiş besin öğeleri* ve enerji değerine dair bilgileri tüketiciye ulaştırır. * Belirlenmiş besin öğeleri şunlardır :
–Yağ (doymuş yağ, tekli doymamış yağ, çoklu doymamış yağ, trans yağ)
–Karbonhidrat (şekerler, polioller, nişasta)
–Tuz– Lif –Protein
–Vitamin ve Mineraller
Beslenme bildirimi sayesinde gıdaları besin öğeleri içeriği ve enerji değeri yönünden karşılaştırarak kişisel ihtiyaç ve tercihlerimize uygun olan ürünü daha isabetli seçebiliriz.
Not : Hazır ambalajlı gıdalarda beslenme bildirimi yapılması 1/1/2020 tarihinden itibarenzorunlu hale getirilmiştir.
Beslenme bildirimi tablosu gıda seçimlerimize kılavuzluk eder.
Beslenme bildirimi, gıdalarda bulunan besin öğesi ve enerji miktarlarını önceden bilerek fazla tüketimimizi azaltma, eksik tüketimimizi arttırma yönünde kılavuzluk yapar. Sınırlı tüketilmesi önerilen doymuş yağ, tuz, şeker miktarını kontrol altında tutabilir. Yetersiz lif ve protein alımını arttırabiliriz.
Beslenme bildirimi ile ilgili düzenlemeler Türk Gıda Kodeksi “Gıda etiketleme ve tüketicileri bilgilendirme yönetmeliği ” ve ” Gıda etiketleme ve tüketicileri bilgilendirme yönetmeliği hakkında kılavuz” ile yapılmıştır. Ben de konuyu mevzuatımız hükümlerine göre anlatmaya çalışacağım.
Beslenme bildirimi tablosunda bazı bilgiler zorunlu bazı bilgiler ise isteğe bağlı olarak yer alır.
Beslenme bildirimi tablosunda gıdanın 100 ml veya 100 gramında bulunan yağ, doymuş yağ, karbonhidrat, şekerler, protein ve tuzmiktarı ile enerji değeri bilgisi zorunlu olarak yer alır. Trans yağ miktarı ise %2 den fazla olduğunda belirtilmelidir.
Tekli doymamış yağ, çoklu doymamış yağ, lif, polioller, nişasta, vitamin ve minerallerebeslenme bildiriminde isteğe bağlı olarak yer verilir. Ancak bir vitamin veya minerale tabloda yer verilmek istendiğinde, söz konusu gıdada “belirgin miktar” da bulunması şartı aranır. Belirgin miktarın nasıl hesaplandığını aşağıda anlatacağım.
BESLENME BİLDİRİMİNİN GÖSTERİM BİÇİMİ ve KULLANILAN ÖLÇÜ BİRİMLERİ
Beslenme bildiriminde bilgiler aşağıdaki gösterim biçimine ve sıralamaya göre verilir. Belirtilen ölçü birimleri kullanılır.
(1) Vitamin ve minerallerin miktarı Ek- 1 de belirtilen ölçü birimleri üzerinden verilir.
Beslenme bildirimi tablosu kapalı bir tablodur.
Beslenme bildirimi tablosu kapalı bir tablodur. Belirtilen öğelerin dışındaki bir besin öğesi yeni bir satır eklenerek beyan edilemez. Farklı bir besin öğesinin beyanı (örneğin omega 3) satır eklenmeksizin beslenme tablosu ile aynı görüş alanı içerisinde yer alacak şekilde yapılır.
Beslenme bildirimiile verilen besin öğesi miktarları “ortalama değerler” dir.
” TGK Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğine göre besin öğesi değerleri aşağıdaki bilgilere dayanan ortalama değerler olarak verilir ve ambalaj üzerinde “ortalama değer” olarak belirtilebilir.”
Enerji ve besin öğesi değerleri, gıdanın ya da üretim sırasında kullanılan gıda bileşenlerinin doğası, işlenmesi, besin öğesinin kararlılığı, muhafaza koşullarındaki mevsimsel etkiler ve depolama süresi gibi kaynaklanan nedenlerden dolayı değişebilir. Bu nedenle kontrol analiz sonuçları ile beslenme bildirimi tablosunda verilen değerler arasındaki farklılıklar için toleranslar söz konusudur. Tolerans sınırları mevzuatta belirlenmiştir. Bu farklılıkların tüketiciyi yanıltacak düzeyde olmasına izin verilmemektedir.
BESLENME BİLDİRİMİNDE YER ALMASI ZORUNLU BİLGİLER
Tüm hazır ambalajlı gıdalarda 100 g veya 100 ml üzerinden beslenme bildirimi yapılması zorunludur. Aşağıdaki örnek tablo, bir gıdanın beslenme bildirimi tablosunda bulunması zorunlu asgari bilgileri içermektedir.
Fotoğraftaki süt örneğinin beslenme bildirimi tablosu şu şekilde okunabilir :
Örnek sütün 100 ml’ si , 44 kcal enerji, 1,5 g yağ, 4,7 g karbonhidrat, 3,0 g protein, 0,1 g tuz ,1,0 g doymuş yağ ve 4,7 g şeker içermektedir.
Sütün 100ml’ sindeki 1,5 g toplam yağın 1,0 g.’ ı doymuş yağ, 4,7 g olan toplam karbonhidrat içeriğinin ise tamamı şekerdir.
1.ENERJİ DEĞERİ :
Gıdadan ne kadar enerji elde edeceğimizin bir ölçüsüdür. Hem kilojul (kj) hem de kilokalori (kcal) birimleriyle belirtilir. Bildirilecek enerji değeri her bir besin öğesi için belirlenmiş çevrim faktörleri kullanılarak hesaplanır.
Bir gram karbonhidrat 4 kcal, protein 4 kcal, yağ 9 kcal, lif 2 kcal, polioller (eritritol hariç) 2,4 kcal, etil alkol 7 kcal, lif ise 2 kcal olarak hesaplanır.
2. YAĞ ve DOYMUŞ YAĞ :
Yağ : Toplam lipid miktarını gösterir, yağ ve yağ benzerlerinin ( fosfolipitler gibi) toplamıdır.
(Dünya Sağlık Örgütü (WHO) yağ alımının toplam enerji alımının %30’unu geçmemesini önermektedir.)
-Doymuş yağ :Çift bağı olmayan yağ asitlerini ifade eder. Mevzuatımızda doymuş yağın referans alım değeri 20 gram olarak belirlenmiştir.
(Dünya Sağlık Örgütü, doymuş yağ alımının toplam enerji alımının %10’undan daha azına indirilmesini önermektedir. )
– Trans yağ ve bildirimi : Trans yağ, trans formunda en az bir adet konjuge olmayan (en az bir metilen grubu kesintili) karbon-karbon çift bağı içeren yağ asitlerini ifade eder.
( Dünya Sağlık Örgütü, trans yağ tüketiminin toplam enerji alımının%1’inden daha azına indirilmesini tavsiye etmektedir.)
Margarinler, yoğun yağlar, bitkisel yağlar ve bu yağların bulunduğu gıdaların % 2′ den daha fazla trans yağ içermesi halinde beslenme bildirimi tablosunda trans yağ miktarı da yer almalıdır. Ancak yapılan düzenlemeyle hayvansal kaynaklı yağlarda doğal olarak bulunan trans yağ kapsam dışı olmak üzere besinlerde bulunabilecek trans yağ miktarı en çok 2 gramla sınırlandırılmıştır.
“Perakende işletmelere arz edilen gıdalar ile son tüketiciye sunulan gıdalarda trans yağ miktarı toplam yağın 100 gramında 2 gramı geçmez”
TGK “Gıdalara Vitaminler, Mineraller ve Belirli Diğer Öğelerin Eklenmesi Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” – Resmi gazete 7 Mayıs 2020 Sayı : 31120
3.KARBONHİDRAT ve ŞEKERLER :
Toplam karbonhidrat ve şekerler de beslenme bildiriminde ayrı ayrı yer verilmesi zorunlu besin öğeleridir.
-Şekerler : gıdada bulunan polioller hariç tüm monosakkaritleri (glukoz,fruktoz,galaktoz) ve disakkaritleri (laktoz,sakkaroz,maltoz) ifade eder. Mevzuatımızda şekerlerin referans alım değeri 90 gramdır.
Toplam şeker miktarında eklenti şeker, serbest şeker veya içsel şeker ayrımı yoktur, tamamını içerir.
İçsel şekerler süt, yoğurt, peynir gibi süt ürünlerinde veya taze, pişmiş veya kurutulmuş meyve ve sebzelerde doğal olarak bulunan şekerlerdir. Şeker moleküllerinin taze meyveler gibi gıdanın hücre yapısı içinde tutulduğu şekerlerdir .Eklenti şekerler gıdaların işlenmesi sırasında eklenen veya yiyecek içecek hazırlarken tarafımızdan eklenen şekerlerdir. Serbest şekerler bal, meyve sebze suları ve konsantre meyve suyu sularında doğal olarak bulunan şekerlerdir. Eklenti şekerler de serbest şekerlere dahildir.
( Avrupa gıda güvenliği otoritesi (EFSA) serbest ve eklenti şekerlerin tüketiminin mümkün olduğunca azaltılmasını önermektedir.)
4. PROTEİN :
Özel mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, “Protein = Toplam Kjeldahl Azotu x 6,25” formülü kullanılarak hesaplanan protein içeriğini ifade eder.
5.TUZ :
Tuz miktarı bildirilirken; “sodyum” yerine “tuz” bildirimi yapılmalıdır. Toplam sodyum miktarı hesaplanırken gıdanın bileşenlerinden gelen sodyum miktarı dikkate alınır. “Tuz = Sodyum x 2,5” formülü kullanılarak hesaplanan tuz eşdeğeri içeriğini ifade eder. Gıda etiketleme ve tüketicileri bilgilendirme yönetmeliğinde tuz için referans alım değeri (yetişkinler için) 6 g olarak belirlenmiştir.
(Dünya Sağlık Örgütü, tüketilen günlük tuz miktarının yetişkinler için5 g’dan daha az olmasını (yaklaşık bir çay kaşığına eşdeğer) tavsiye etmektedir.)
BESLENME BİLDİRİMİ İÇERİĞİNE İSTEĞE BAĞLI OLARAK EKLENEBİLECEK BESİN ÖĞELERİ
Zorunlu beslenme bildirimi içeriği isteğe bağlı olarak tekli doymamış yağ,çoklu doymamış yağ, lif , poliol (şeker alkol), nişasta,vitamin ve mineral bilgileriyle desteklenebilir. Aşağıdaki fotoğraf galerisinde isteğe bağlı besin öğelerine yer verilen beslenme bildirim tablosu örneklerini görebilirsiniz.
Vitamin
Tekli ve çoklu doymamış yağlar
polioller ve nişasta
lif
1. TEKLİ DOYMAMIŞ YAĞLAR ve ÇOKLU DOYMAMIŞ YAĞLAR :
Yağlar üç farklı yağ asidi türünden oluşur. Bunlar tekli doymamış yağ asitleri, çoklu doymamış yağ asitleri ve doymuş yağ asitleridir. Yağlar, içerdikleri en belirgin olan yağ asidi türüne göre kategorilere ayrılır. Örneğin bir yağ, en çok doymuş yağ asitlerini içeriyorsa o yağ “doymuş yağ” olarak anılır.
Doymuş yağlar beslenme bildiriminde zorunlu olarak, tekli ve çoklu doymamış yağlar ise isteğe bağlı olarak yer alır.
–Tekli doymamış yağ : bir cis çift bağı olan yağ asitleri anlamına gelir.
–Çoklu doymamış yağ :Cis, cis-metilen kesintili iki veya daha fazla çift bağ içeren yağ asitlerini ifade eder.
(Dünya Sağlık Örgütü, doymamış yağların doymuş yağlara tercih edilmesini önermektedir.)
2. POLİOLLER :
Polioller “şeker alkol” olarak da adlandırılan bir karbonhidrat türüdür. Meyve ve sebzelerde doğal olarak bulunmakla beraber, ticari olarak sakkaroz ve nişastadan üretilirler. Adında alkol ve şeker kelimeleri geçmesine rağmen ne sarhoşluk verici etanol içerirler ne de şekerdirler. Gıdalarda normal şekerin yerine tatlandırıcı ve hacim arttırıcı olarak katılırlar. Normal şekerin yarısı kadar kalori içerirken çok daha tatlıdırlar. Kan şekerine etkisi diğer karbonhidratlardan daha düşüktür. Sakız, çikolata, reçel, unlu mamuller ve pek çok diyet üründe kullanılırlar. Sıklıkla kullanılan şeker alkolleri arasında sorbitol, ksilitol mannitol, eritritol, isomalt, laktilol sayılabilir.
3. LİF :
İnsan sindirim sisteminde sindirilmeyen ancak kalın bağırsaktaki yararlı bakteriler (probiyotikler) tarafından besin olarak kullanılan karbonhidratlardır. Sağlıklı bir yaşam ve pek çok hastalıktan korunmak için yeterli miktarda alınması önerilmektedir. Mevzuatımızda referans alım değeri günlük ortalama 25 gram olarak belirlenmiştir.
4.NİŞASTA
5.VİTAMİNLER ve MİNERALLER :
Bir vitamin veya mineralin beslenme bildirimi tablosunda yer alabilmesi için gıda maddesi içerisinde “belirginmiktarda” bulunması istenir.
Vitamin ve minerallerin beslenme bildiriminde yer alabilmesi içingıda da “belirgin miktarda” bulunması gerekir.
Süt dışındaki içeceklerin 100 ml’ sindeki miktarı *BRD’ nin % 7,5′ ini, içecekler dışındaki gıdalar ve sütün 100g / 100ml’sindeki miktarı BRD ‘nin % 15′ ini karşılayan vitamin veya mineralin gıdada “belirgin miktar” da bulunduğu kabul edilir. Bu durumda söz konusu vitamin veya minerale beslenme bildirimi tablosunda yer verilebilir. Tek porsiyon veya tek tüketim biriminden oluşan gıdaların da BRD’ nin %15 ‘ini karşılaması istenir.
*Beslenme referans değeri (BRD) : Beslenme referans değerleri, ortalama sağlıklı bir kişinin ihtiyaç duyduğu günlük vitamin veya mineral miktarına ilişkin kılavuz seviyeleridir. Gıda etiketleme amacıyla 13 vitamin ve 14 mineral için düzenlenmiştir. Vitamin ve minerallerin beslenme referans değerlerini ek 1 ‘ de görebilirsiniz.
Vitamin E miktarı belirtilmiş beslenme bildirimi tablosuörneği
Fotoğraftaki örnek margarinin, 100 gramında 9 mg E vitamini bulunmaktadır. E vitamini için belirlenmiş BRD 12 mg’ dır. Margarindeki 9 mg E vitamini içeriği E vitamininin 12 mg olan günlük beslenme referans değerinin (BRD) % 75′ ini karşılamaktadır. Dolayısıyla örnek margarinin 100 gramındaki E vitamini miktarı BRD’nin % 15′ inden fazlasını karşıladığından margarinin beslenme bildirimi tablosunda E vitaminine yer verilebilmiştir.
Not : Vitamin ve mineral miktarı verilmiş ise % Referans Değeri de belirtilir.
GIDANIN 1PORSİYON veya 1 TÜKETİM BİRİMİNDEKİ ENERJİ ve BESİN ÖĞELERİMİKTARININ VERİLMESİ :
Gıdanın 100 gram veya 100 ml ‘si üzerinden yapılan beslenme bildirimine ilave olarak değerler porsiyon* veya tüketim birimi** üzerinden de verilebilir. İsteğe bağlı bu bildirimin yapılması durumunda ürünün kaç porsiyon ya da tüketim biriminden oluştuğu da açıkça yazılmalıdır.
* Porsiyon (porsiyon büyüklüğü) : Bir gıdanın, bir defada tüketilmesi beklenen ortalama miktarını ifade eder. Gıdaların porsiyon büyüklükleri ilgili yönetmelikte belirlenmiştir.
Çeşitli gıdaların porsiyon büyüklükleri : İçme sütü, ayran, meyve suyu 250 ml, tereyağı, margarin vb. 10 g, krema, kaymak vb. 20 g, mayonez 15 g, kaşar peyniri 45 g, beyaz peynir 60 g, köfte, döner 90 g, çikolata 25 g.
Örnek gıdanın 1 porsiyonundaki (250 ml) enerji ve besin öğeleri miktarının bildirimi
**Tüketim birimi : Bir seferde tüketilebilen birime denir. Tüketici tarafından kolayca farkedilebilir olmalıdır.
Örnek gıdanın 1 tüketim birimindeki ( 1 top ) enerji değeri ve besin öğeleri miktarının bildirimi
GIDA ETİKETLERİNDE REFERANS ALIM (RA) ORANLARININ GÖSTERİLMESİ
Gıdaların içerdikleri enerji değeri ve besin öğesi miktarlarına ait referans alım oranları isteğe bağlı olarak etiketlerinde belirtilebilir.
Referans alım oranları 100 g /100 mL ve/veya porsiyon / tüketim birimi üzerinden verilebilir.
Beslenme tablosunda gıdanın 100 ml ve 1 porsiyondaki referans alım oranları (RA) gösterilebilir.
Fotoğraftaki süt örneğinin beslenme bildirimi tablosunun protein satırı şöyle okunabilir :
Örnek yarım yağlı sütün 100 ml’ si 3 gram protein içermektedir.
3 gram protein günde 2000 kcal tüketen bir yetişkinin günlük 50 gram olan protein gereksiniminin (referans alım değerinin) %6 ‘sını karşılar.
Sütten bir porsiyon (250 ml) tüketilirse 7,5g protein alınır. Alınan 7,5 gram protein günlük gereksinimin (referans alım değerinin) %15′ ini karşılar.
Referans alım değerleri : Sağlıklı yetişkinler için 2000 kcal’lik besin alımına göre günlük besin öğesi miktarlarını ifade eder. Referans alım değerleri, sağlıklı ve dengeli bir diyet için gerekli olan belirli besin öğelerinin ve enerjinin yaklaşık miktarı hakkında kılavuz bilgilerdir. Bilgiler yalnızca rehberlik amaçlıdır ve bireysel tavsiye olarak değerlendirilmemelidir.
Enerji veya besin öğeleri
Referans alım değerleri
Enerji
8400 kj / 2000 kcal
Şekerler
90 g
Toplam yağ
70 g
Doymuş yağ
20 g
Tuz
6 g
Karbonhidrat
260 g
Protein
50 g
Lif
25 g
Enerji ve Vitaminler ve Mineraller Dışındaki Bazı Besin Öğeleri İçin Referans Alım Değerleri (Yetişkinler İçin)
Referans alım (RA) oranı : Tüketime hazır haldeki gıdanın 100 g veya 100 ml’sinin ve/veya bir porsiyonunun veya bir tüketim biriminin enerji veya besin öğeleri için verilen referans alım değerlerinin % olarak ne kadarını karşıladığını gösterir. Başka bir ifadeyle referans alım (RA) oranı, referans alım değerlerininyüzdesini ifade eder.
Referans alım değerleri hedef değildir. Ancak bir günde tüketilmesi gereken maksimum kalori veya besin öğesi miktarını önermeye yardımcı olacak bir kılavuz veya ölçüttür. Sağlıklı beslenme seçimlerine rehberlik etmeye ve dengeli bir günlük tüketim için bir çerçeve sağlamaya yardımcı olurlar.
BAZI BİLGİLERİN TEKRARLANMASI VE GÖSTERİM BİÇİMİ
Temel görüş alanında “enerji değeri” veya “enerji değeri ile birlikte yağ, doymuş yağ, şekerler ve tuz miktarları” nın tekrar verilmesi durumunda, aşağıda verilen gösterim biçimleri kullanılabilir.
Porsiyon veya tüketim birimi üzerinden bildirim yapılırsa ilave olarak 100 g veya 100 mL üzerinden enerji değerine mutlaka yer verilir.
BESLENME BİLDİRİMİ HAKKINDA BAZI NOTLAR
1.Referans alım(RA) değeri ve beslenme referans değerinden (BRD) farkı nedir ?
Vitamin ve mineraller için referans alım değeri “Beslenme referans değeri (BRD)” olarak ifade edilir. Beslenme referans değerleri (BRD), dört yaş ve üzeri sağlıklı bireyler için geçerlidir.
Enerji ve diğer besin öğeleri için sadece Referans alım (RA) değeri ifadesi kullanılır ve yetişkinler içindir.
Beslenme bildiriminde vitamin ve mineral miktarı verilmiş ise bu değere ilave olarak % Referans Değeri de belirtilir.
2.Beslenme bildiriminin zorunlu olmadığı gıdalar
TGK gıda etiketleme ve tüketicileri bilgilendirme yönetmeliği’ ne göre beslenme bildirimi yapılması zorunlu olmayan gıda maddelerinden bazıları şunlardır :
– En geniş yüzeyi 25 cm² den daha küçük olan ambalajlarda veya kaplarda sunulan gıdalar,
– Tek bir bileşenden veya bileşen grubundan oluşan işlenmemiş veya sadece olgunlaşma işlemi uygulanmış gıdalar,
– Yumurta, bal, pirinç , insan tüketimine sunulan sular, tuz , sakızlar, maya, çay vd.
Beslenme bildirimi tablosu kapalı bir tablodur. Belirtilen öğelerin dışında bir besin öğesi yeni bir satır eklenerek beyan edilemez. Farklı bir besin öğesinin beyanı (örneğin omega 3) beslenme tablosu ile aynı görüş alanı içerisinde yer alacak şekilde satır eklenmeksizin yapılır.
Fotoğraftaki şekersiz kola örneğinde görebileceğiniz gibi herhangi bir besin öğesi gıdada bulunmaması nedeniyle tablodan o besin öğesine ait satır silinemez.
4.Beslenme bildiriminde belirtilen değerler nasıl hesaplanıyor?
Beslenme bildirimindeki belirtilen miktarlar “ortalama” değerlerdir. Bu sayısal değerlerin belirlenmesinde üreticinin doğrudan gıda analiz sonuçları kullanılabileceği gibi farklı iki farklı hesaplamaya da dayanabilir. Bu hesaplamalar :
1. Kullanılan bileşenlerin bilinen veya gerçek ortalama değerleriyle yapılacak hesaplama
2. Genel olarak saptanmış ve kabul görmüş veriler kullanılarak yapılacak hesaplamadır.
5.Beslenme bildiriminin lineer formda verilmesi :
Beslenme bildirimi bilgileri, tablo formunda hizalanmış sayılarla verilir. Eğer etiket yüzeyi müsait değilse, bilgiler lineer formda verilir.
Lineer formda düzenlenmiş beslenme bildirimi
6. Gıdanın tüketime hazır haline göre beslenme bildirimi
Doğrudan tüketilemeyen gıdalarda satışa sunulduğu haline göre beslenme bildirimi yapılması zorunlu değildir. Gerekli hazırlama talimatının ayrıntılı olarak verilmesi koşuluyla bu gıdanın tüketime hazır haline göre beslenme bildirimi yapılabilir.
EK 1
Bildirimi yapılabilecek vitamin ve minerallerin beslenme referans değerleri :
Besin Öğesi
Beslenme Referans Değeri(1)
Besin Öğesi
Beslenme Referans Değeri(1)
Vitamin A (µg)
800
Klorür (mg)
800
Vitamin D (µg)
5
Kalsiyum (mg)
800
Vitamin E (mg)
12
Fosfor (mg)
700
Vitamin K (µg)
75
Magnezyum (mg)
375
Vitamin C (mg)
80
Demir (mg)
14
Tiamin (mg)
1,1
Çinko (mg)
10
Riboflavin (mg)
1,4
Bakır (mg)
1
Niasin (mg)
16
Manganez (mg)
2
Vitamin B6 (mg)
1,4
Florür (mg)
3,5
Folik asit (µg)
200
Selenyum (µg)
55
Vitamin B12 (µg)
2,5
Krom (µg)
40
Biotin (µg)
50
Molibden (µg)
50
Pantotenik asit (mg)
6
İyot (µg)
150
Potasyum (mg)
2000
(1)Belirlenen besin öğesi beslenme referans değerleri dört yaş ve üzeri sağlıklı bireyler için geçerlidir.
Yazım tarihi : 24.04.2022
Kaynaklar
Gıdalara Vitaminler, Mineraller ve Belirli Diğer Öğelerin Eklenmesi Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” – Resmi gazete 7 Mayıs 2020 Sayı : 31120
Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği 26/1/2017 tarihli ve 29960 mükerrer sayılı Resmî Gazete –Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği Hakkında Kılavuz (20/4/2021)
“Beslenme bildirimi” hazır ambalajlı gıdalarda tüketiciye zorunlu olarak sağlanması gereken bilgilerden biridir. Etiket üzerinde yapılan bu bilgilendirme gıdanın mevzuatla belirlenmiş besin öğeleri* ve enerji değerine dair bilgileri tüketiciye ulaştırır. * Belirlenmiş besin öğeleri şunlardır :
Beslenme bildirimi sayesinde gıdaları besin öğeleri içeriği ve enerji değeri yönünden karşılaştırarak kişisel ihtiyaç ve tercihlerimize uygun olan ürünü daha isabetli seçebiliriz.
Not : Hazır ambalajlı gıdalarda beslenme bildirimi yapılması 1/1/2020 tarihinden itibaren zorunlu hale getirilmiştir.
Beslenme bildirimi, gıdalarda bulunan besin öğesi ve enerji miktarlarını önceden bilerek fazla tüketimimizi azaltma, eksik tüketimimizi arttırma yönünde kılavuzluk yapar. Sınırlı tüketilmesi önerilen doymuş yağ, tuz, şeker miktarını kontrol altında tutabilir. Yetersiz lif ve protein alımını arttırabiliriz.
Beslenme bildirimi ile ilgili düzenlemeler Türk Gıda Kodeksi “Gıda etiketleme ve tüketicileri bilgilendirme yönetmeliği ” ve ” Gıda etiketleme ve tüketicileri bilgilendirme yönetmeliği hakkında kılavuz” ile yapılmıştır. Ben de konuyu mevzuatımız hükümlerine göre anlatmaya çalışacağım.
Beslenme bildirimi tablosunda gıdanın 100 ml veya 100 gramında bulunan yağ, doymuş yağ, karbonhidrat, şekerler, protein ve tuz miktarı ile enerji değeri bilgisi zorunlu olarak yer alır. Trans yağ miktarı ise %2 den fazla olduğunda belirtilmelidir.
Tekli doymamış yağ, çoklu doymamış yağ, lif, polioller, nişasta, vitamin ve minerallere beslenme bildiriminde isteğe bağlı olarak yer verilir. Ancak bir vitamin veya minerale tabloda yer verilmek istendiğinde, söz konusu gıdada “belirgin miktar” da bulunması şartı aranır. Belirgin miktarın nasıl hesaplandığını aşağıda anlatacağım.
BESLENME BİLDİRİMİNİN GÖSTERİM BİÇİMİ ve KULLANILAN ÖLÇÜ BİRİMLERİ
Beslenme bildiriminde bilgiler aşağıdaki gösterim biçimine ve sıralamaya göre verilir. Belirtilen ölçü birimleri kullanılır.
(1) Vitamin ve minerallerin miktarı Ek- 1 de belirtilen ölçü birimleri üzerinden verilir.
Beslenme bildirimi tablosu kapalı bir tablodur. Belirtilen öğelerin dışındaki bir besin öğesi yeni bir satır eklenerek beyan edilemez. Farklı bir besin öğesinin beyanı (örneğin omega 3) satır eklenmeksizin beslenme tablosu ile aynı görüş alanı içerisinde yer alacak şekilde yapılır.
” TGK Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğine göre besin öğesi değerleri aşağıdaki bilgilere dayanan ortalama değerler olarak verilir ve ambalaj üzerinde “ortalama değer” olarak belirtilebilir.”
Enerji ve besin öğesi değerleri, gıdanın ya da üretim sırasında kullanılan gıda bileşenlerinin doğası, işlenmesi, besin öğesinin kararlılığı, muhafaza koşullarındaki mevsimsel etkiler ve depolama süresi gibi kaynaklanan nedenlerden dolayı değişebilir. Bu nedenle kontrol analiz sonuçları ile beslenme bildirimi tablosunda verilen değerler arasındaki farklılıklar için toleranslar söz konusudur. Tolerans sınırları mevzuatta belirlenmiştir. Bu farklılıkların tüketiciyi yanıltacak düzeyde olmasına izin verilmemektedir.
BESLENME BİLDİRİMİNDE YER ALMASI ZORUNLU BİLGİLER
Tüm hazır ambalajlı gıdalarda 100 g veya 100 ml üzerinden beslenme bildirimi yapılması zorunludur. Aşağıdaki örnek tablo, bir gıdanın beslenme bildirimi tablosunda bulunması zorunlu asgari bilgileri içermektedir.
Fotoğraftaki süt örneğinin beslenme bildirimi tablosu şu şekilde okunabilir :
1. ENERJİ DEĞERİ :
Gıdadan ne kadar enerji elde edeceğimizin bir ölçüsüdür. Hem kilojul (kj) hem de kilokalori (kcal) birimleriyle belirtilir. Bildirilecek enerji değeri her bir besin öğesi için belirlenmiş çevrim faktörleri kullanılarak hesaplanır.
Bir gram karbonhidrat 4 kcal, protein 4 kcal, yağ 9 kcal, lif 2 kcal, polioller (eritritol hariç) 2,4 kcal, etil alkol 7 kcal, lif ise 2 kcal olarak hesaplanır.
2. YAĞ ve DOYMUŞ YAĞ :
Yağ : Toplam lipid miktarını gösterir, yağ ve yağ benzerlerinin ( fosfolipitler gibi) toplamıdır.
(Dünya Sağlık Örgütü (WHO) yağ alımının toplam enerji alımının %30’unu geçmemesini önermektedir.)
-Doymuş yağ : Çift bağı olmayan yağ asitlerini ifade eder. Mevzuatımızda doymuş yağın referans alım değeri 20 gram olarak belirlenmiştir.
(Dünya Sağlık Örgütü, doymuş yağ alımının toplam enerji alımının %10’undan daha azına indirilmesini önermektedir. )
– Trans yağ ve bildirimi : Trans yağ, trans formunda en az bir adet konjuge olmayan (en az bir metilen grubu kesintili) karbon-karbon çift bağı içeren yağ asitlerini ifade eder.
( Dünya Sağlık Örgütü, trans yağ tüketiminin toplam enerji alımının %1’inden daha azına indirilmesini tavsiye etmektedir.)
Margarinler, yoğun yağlar, bitkisel yağlar ve bu yağların bulunduğu gıdaların % 2′ den daha fazla trans yağ içermesi halinde beslenme bildirimi tablosunda trans yağ miktarı da yer almalıdır. Ancak yapılan düzenlemeyle hayvansal kaynaklı yağlarda doğal olarak bulunan trans yağ kapsam dışı olmak üzere besinlerde bulunabilecek trans yağ miktarı en çok 2 gramla sınırlandırılmıştır.
“Perakende işletmelere arz edilen gıdalar ile son tüketiciye sunulan gıdalarda trans yağ miktarı toplam yağın 100 gramında 2 gramı geçmez”
TGK “Gıdalara Vitaminler, Mineraller ve Belirli Diğer Öğelerin Eklenmesi Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” – Resmi gazete 7 Mayıs 2020 Sayı : 31120
3. KARBONHİDRAT ve ŞEKERLER :
Toplam karbonhidrat ve şekerler de beslenme bildiriminde ayrı ayrı yer verilmesi zorunlu besin öğeleridir.
-Şekerler : gıdada bulunan polioller hariç tüm monosakkaritleri (glukoz,fruktoz,galaktoz) ve disakkaritleri (laktoz,sakkaroz,maltoz) ifade eder. Mevzuatımızda şekerlerin referans alım değeri 90 gramdır.
Toplam şeker miktarında eklenti şeker, serbest şeker veya içsel şeker ayrımı yoktur, tamamını içerir.
İçsel şekerler süt, yoğurt, peynir gibi süt ürünlerinde veya taze, pişmiş veya kurutulmuş meyve ve sebzelerde doğal olarak bulunan şekerlerdir. Şeker moleküllerinin taze meyveler gibi gıdanın hücre yapısı içinde tutulduğu şekerlerdir . Eklenti şekerler gıdaların işlenmesi sırasında eklenen veya yiyecek içecek hazırlarken tarafımızdan eklenen şekerlerdir. Serbest şekerler bal, meyve sebze suları ve konsantre meyve suyu sularında doğal olarak bulunan şekerlerdir. Eklenti şekerler de serbest şekerlere dahildir.
( Avrupa gıda güvenliği otoritesi (EFSA) serbest ve eklenti şekerlerin tüketiminin mümkün olduğunca azaltılmasını önermektedir.)
4. PROTEİN :
Özel mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, “Protein = Toplam Kjeldahl Azotu x 6,25” formülü kullanılarak hesaplanan protein içeriğini ifade eder.
5. TUZ :
Tuz miktarı bildirilirken; “sodyum” yerine “tuz” bildirimi yapılmalıdır. Toplam sodyum miktarı hesaplanırken gıdanın bileşenlerinden gelen sodyum miktarı dikkate alınır. “Tuz = Sodyum x 2,5” formülü kullanılarak hesaplanan tuz eşdeğeri içeriğini ifade eder. Gıda etiketleme ve tüketicileri bilgilendirme yönetmeliğinde tuz için referans alım değeri (yetişkinler için) 6 g olarak belirlenmiştir.
(Dünya Sağlık Örgütü, tüketilen günlük tuz miktarının yetişkinler için 5 g’dan daha az olmasını (yaklaşık bir çay kaşığına eşdeğer) tavsiye etmektedir.)
BESLENME BİLDİRİMİ İÇERİĞİNE İSTEĞE BAĞLI OLARAK EKLENEBİLECEK BESİN ÖĞELERİ
Zorunlu beslenme bildirimi içeriği isteğe bağlı olarak tekli doymamış yağ, çoklu doymamış yağ, lif , poliol (şeker alkol), nişasta, vitamin ve mineral bilgileriyle desteklenebilir. Aşağıdaki fotoğraf galerisinde isteğe bağlı besin öğelerine yer verilen beslenme bildirim tablosu örneklerini görebilirsiniz.
1. TEKLİ DOYMAMIŞ YAĞLAR ve ÇOKLU DOYMAMIŞ YAĞLAR :
Yağlar üç farklı yağ asidi türünden oluşur. Bunlar tekli doymamış yağ asitleri, çoklu doymamış yağ asitleri ve doymuş yağ asitleridir. Yağlar, içerdikleri en belirgin olan yağ asidi türüne göre kategorilere ayrılır. Örneğin bir yağ, en çok doymuş yağ asitlerini içeriyorsa o yağ “doymuş yağ” olarak anılır.
Doymuş yağlar beslenme bildiriminde zorunlu olarak, tekli ve çoklu doymamış yağlar ise isteğe bağlı olarak yer alır.
–Tekli doymamış yağ : bir cis çift bağı olan yağ asitleri anlamına gelir.
–Çoklu doymamış yağ : Cis, cis-metilen kesintili iki veya daha fazla çift bağ içeren yağ asitlerini ifade eder.
(Dünya Sağlık Örgütü, doymamış yağların doymuş yağlara tercih edilmesini önermektedir.)
2. POLİOLLER :
Polioller “şeker alkol” olarak da adlandırılan bir karbonhidrat türüdür. Meyve ve sebzelerde doğal olarak bulunmakla beraber, ticari olarak sakkaroz ve nişastadan üretilirler. Adında alkol ve şeker kelimeleri geçmesine rağmen ne sarhoşluk verici etanol içerirler ne de şekerdirler. Gıdalarda normal şekerin yerine tatlandırıcı ve hacim arttırıcı olarak katılırlar. Normal şekerin yarısı kadar kalori içerirken çok daha tatlıdırlar. Kan şekerine etkisi diğer karbonhidratlardan daha düşüktür. Sakız, çikolata, reçel, unlu mamuller ve pek çok diyet üründe kullanılırlar. Sıklıkla kullanılan şeker alkolleri arasında sorbitol, ksilitol mannitol, eritritol, isomalt, laktilol sayılabilir.
3. LİF :
İnsan sindirim sisteminde sindirilmeyen ancak kalın bağırsaktaki yararlı bakteriler (probiyotikler) tarafından besin olarak kullanılan karbonhidratlardır. Sağlıklı bir yaşam ve pek çok hastalıktan korunmak için yeterli miktarda alınması önerilmektedir. Mevzuatımızda referans alım değeri günlük ortalama 25 gram olarak belirlenmiştir.
4. NİŞASTA
5. VİTAMİNLER ve MİNERALLER :
Bir vitamin veya mineralin beslenme bildirimi tablosunda yer alabilmesi için gıda maddesi içerisinde “belirgin miktarda” bulunması istenir.
Süt dışındaki içeceklerin 100 ml’ sindeki miktarı *BRD’ nin % 7,5′ ini, içecekler dışındaki gıdalar ve sütün 100g / 100ml’sindeki miktarı BRD ‘nin % 15′ ini karşılayan vitamin veya mineralin gıdada “belirgin miktar” da bulunduğu kabul edilir. Bu durumda söz konusu vitamin veya minerale beslenme bildirimi tablosunda yer verilebilir. Tek porsiyon veya tek tüketim biriminden oluşan gıdaların da BRD’ nin %15 ‘ini karşılaması istenir.
*Beslenme referans değeri (BRD) : Beslenme referans değerleri, ortalama sağlıklı bir kişinin ihtiyaç duyduğu günlük vitamin veya mineral miktarına ilişkin kılavuz seviyeleridir. Gıda etiketleme amacıyla 13 vitamin ve 14 mineral için düzenlenmiştir. Vitamin ve minerallerin beslenme referans değerlerini ek 1 ‘ de görebilirsiniz.
Fotoğraftaki örnek margarinin, 100 gramında 9 mg E vitamini bulunmaktadır. E vitamini için belirlenmiş BRD 12 mg’ dır. Margarindeki 9 mg E vitamini içeriği E vitamininin 12 mg olan günlük beslenme referans değerinin (BRD) % 75′ ini karşılamaktadır. Dolayısıyla örnek margarinin 100 gramındaki E vitamini miktarı BRD’nin % 15′ inden fazlasını karşıladığından margarinin beslenme bildirimi tablosunda E vitaminine yer verilebilmiştir.
Not : Vitamin ve mineral miktarı verilmiş ise % Referans Değeri de belirtilir.
GIDANIN 1 PORSİYON veya 1 TÜKETİM BİRİMİNDEKİ ENERJİ ve BESİN ÖĞELERİ MİKTARININ VERİLMESİ :
Gıdanın 100 gram veya 100 ml ‘si üzerinden yapılan beslenme bildirimine ilave olarak değerler porsiyon* veya tüketim birimi** üzerinden de verilebilir. İsteğe bağlı bu bildirimin yapılması durumunda ürünün kaç porsiyon ya da tüketim biriminden oluştuğu da açıkça yazılmalıdır.
* Porsiyon (porsiyon büyüklüğü) : Bir gıdanın, bir defada tüketilmesi beklenen ortalama miktarını ifade eder. Gıdaların porsiyon büyüklükleri ilgili yönetmelikte belirlenmiştir.
Çeşitli gıdaların porsiyon büyüklükleri : İçme sütü, ayran, meyve suyu 250 ml, tereyağı, margarin vb. 10 g, krema, kaymak vb. 20 g, mayonez 15 g, kaşar peyniri 45 g, beyaz peynir 60 g, köfte, döner 90 g, çikolata 25 g.
**Tüketim birimi : Bir seferde tüketilebilen birime denir. Tüketici tarafından kolayca farkedilebilir olmalıdır.
GIDA ETİKETLERİNDE REFERANS ALIM (RA) ORANLARININ GÖSTERİLMESİ
Gıdaların içerdikleri enerji değeri ve besin öğesi miktarlarına ait referans alım oranları isteğe bağlı olarak etiketlerinde belirtilebilir.
Referans alım oranları 100 g /100 mL ve/veya porsiyon / tüketim birimi üzerinden verilebilir.
Fotoğraftaki süt örneğinin beslenme bildirimi tablosunun protein satırı şöyle okunabilir :
Referans alım değerleri : Sağlıklı yetişkinler için 2000 kcal’lik besin alımına göre günlük besin öğesi miktarlarını ifade eder. Referans alım değerleri, sağlıklı ve dengeli bir diyet için gerekli olan belirli besin öğelerinin ve enerjinin yaklaşık miktarı hakkında kılavuz bilgilerdir. Bilgiler yalnızca rehberlik amaçlıdır ve bireysel tavsiye olarak değerlendirilmemelidir.
Referans alım (RA) oranı : Tüketime hazır haldeki gıdanın 100 g veya 100 ml’sinin ve/veya bir porsiyonunun veya bir tüketim biriminin enerji veya besin öğeleri için verilen referans alım değerlerinin % olarak ne kadarını karşıladığını gösterir. Başka bir ifadeyle referans alım (RA) oranı, referans alım değerlerinin yüzdesini ifade eder.
Referans alım değerleri hedef değildir. Ancak bir günde tüketilmesi gereken maksimum kalori veya besin öğesi miktarını önermeye yardımcı olacak bir kılavuz veya ölçüttür. Sağlıklı beslenme seçimlerine rehberlik etmeye ve dengeli bir günlük tüketim için bir çerçeve sağlamaya yardımcı olurlar.
BAZI BİLGİLERİN TEKRARLANMASI VE GÖSTERİM BİÇİMİ
Temel görüş alanında “enerji değeri” veya “enerji değeri ile birlikte yağ, doymuş yağ, şekerler ve tuz miktarları” nın tekrar verilmesi durumunda, aşağıda verilen gösterim biçimleri kullanılabilir.
Porsiyon veya tüketim birimi üzerinden bildirim yapılırsa ilave olarak 100 g veya 100 mL üzerinden enerji değerine mutlaka yer verilir.
BESLENME BİLDİRİMİ HAKKINDA BAZI NOTLAR
1.Referans alım(RA) değeri ve beslenme referans değerinden (BRD) farkı nedir ?
Vitamin ve mineraller için referans alım değeri “Beslenme referans değeri (BRD)” olarak ifade edilir. Beslenme referans değerleri (BRD), dört yaş ve üzeri sağlıklı bireyler için geçerlidir.
Enerji ve diğer besin öğeleri için sadece Referans alım (RA) değeri ifadesi kullanılır ve yetişkinler içindir.
Beslenme bildiriminde vitamin ve mineral miktarı verilmiş ise bu değere ilave olarak % Referans Değeri de belirtilir.
2. Beslenme bildiriminin zorunlu olmadığı gıdalar
TGK gıda etiketleme ve tüketicileri bilgilendirme yönetmeliği’ ne göre beslenme bildirimi yapılması zorunlu olmayan gıda maddelerinden bazıları şunlardır :
– En geniş yüzeyi 25 cm² den daha küçük olan ambalajlarda veya kaplarda sunulan gıdalar,
– Tek bir bileşenden veya bileşen grubundan oluşan işlenmemiş veya sadece olgunlaşma işlemi uygulanmış gıdalar,
– Yumurta, bal, pirinç , insan tüketimine sunulan sular, tuz , sakızlar, maya, çay vd.
3. Beslenme bildirimi tablosundaki öğeler çıkarılamaz, ekleme yapılamaz.
Beslenme bildirimi tablosu kapalı bir tablodur. Belirtilen öğelerin dışında bir besin öğesi yeni bir satır eklenerek beyan edilemez. Farklı bir besin öğesinin beyanı (örneğin omega 3) beslenme tablosu ile aynı görüş alanı içerisinde yer alacak şekilde satır eklenmeksizin yapılır.
Fotoğraftaki şekersiz kola örneğinde görebileceğiniz gibi herhangi bir besin öğesi gıdada bulunmaması nedeniyle tablodan o besin öğesine ait satır silinemez.
4. Beslenme bildiriminde belirtilen değerler nasıl hesaplanıyor?
Beslenme bildirimindeki belirtilen miktarlar “ortalama” değerlerdir. Bu sayısal değerlerin belirlenmesinde üreticinin doğrudan gıda analiz sonuçları kullanılabileceği gibi farklı iki farklı hesaplamaya da dayanabilir. Bu hesaplamalar :
1. Kullanılan bileşenlerin bilinen veya gerçek ortalama değerleriyle yapılacak hesaplama
2. Genel olarak saptanmış ve kabul görmüş veriler kullanılarak yapılacak hesaplamadır.
5.Beslenme bildiriminin lineer formda verilmesi :
Beslenme bildirimi bilgileri, tablo formunda hizalanmış sayılarla verilir. Eğer etiket yüzeyi müsait değilse, bilgiler lineer formda verilir.
6. Gıdanın tüketime hazır haline göre beslenme bildirimi
Doğrudan tüketilemeyen gıdalarda satışa sunulduğu haline göre beslenme bildirimi yapılması zorunlu değildir. Gerekli hazırlama talimatının ayrıntılı olarak verilmesi koşuluyla bu gıdanın tüketime hazır haline göre beslenme bildirimi yapılabilir.
EK 1
Bildirimi yapılabilecek vitamin ve minerallerin beslenme referans değerleri :
Yazım tarihi : 24.04.2022
Kaynaklar
–Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği Hakkında Kılavuz (20/4/2021)